Döviz kuru sistemleri, ülkelerin para birimlerinin birbirlerine olan değerini belirleyen bir dizi kurumsal düzenlemeyi ifade eder. Bu sistemler, uluslararası ticaretin, yatırımların ve finansal ilişkilerin düzenli bir şekilde yürütülmesi amacıyla geliştirilmiştir. Temel olarak, döviz kuru sistemleri iki ana kategori altında incelenebilir: sabit kur sistemleri ve dalgalı kur sistemleri.
-
Sabit Kur Sistemleri: Sabit kur sistemleri, ülkelerin para birimlerinin diğer para birimleri karşısında sabit bir oranda değerlendiği bir sistemdir. Bu sistemde, merkez bankası veya hükümet, belirli bir döviz kuru üzerinde sabit kalmayı taahhüt eder. Bu taahhütü sürdürmek için merkez bankası, ulusal para arzını kontrol eder ve gerektiğinde döviz alım satım işlemleri gerçekleştirir. Sabit kur sistemleri, özellikle uzun vadeli ticaret ve yatırım planlaması için belirli bir istikrar sağlayabilir. Ancak, bu sistemdeki sorunlar nedeniyle pek çok ülke sabit kur sisteminden vazgeçmiştir.
A. Sıkı Sabit Kur Sistemi (Currency Board System): Bu sistemde, bir ülkenin para birimi, başka bir ülkenin para birimine sabit bir oranla bağlıdır. Merkez bankası, bu bağlılık ilkesini sürdürmek için sıkı bir disiplinle çalışır ve ulusal para arzını sıkı bir şekilde kontrol eder.
B. Döviz Kurları Komitesi (Exchange Rate Mechanism – ERM): Avrupa Para Sistemi içinde yer alan bu sistemde, Avrupa ülkeleri kendi paralarını birbirine sabit bir oranda bağlarlar.
C. Dolarizasyon (Dollarization): Bir ülkenin kendi para birimini terk edip, ABD dolarını resmi para birimi olarak kullanması durumudur. Bu durumda, döviz kuru sabit olmuş olur.
-
Dalgalı Kur Sistemleri: Dalgalı kur sistemlerinde ise para birimlerinin değeri serbest piyasa koşullarına göre belirlenir. Arz ve talep faktörleri, döviz kurlarının dalgalanmasına neden olur. Bu sistem, bir ülkenin para biriminin değerinin serbestçe dalgalanmasına izin verir, bu da piyasa güçlerine daha fazla maruz kalmayı içerir.
A. Serbest Dalgalı Kur Sistemi (Free Float): Bu sistemde, döviz kurları tamamen serbest piyasa koşullarına bırakılır ve arz-talep dengesine göre belirlenir. Piyasa müdahalesi minimum düzeydedir.
B. Esnek Dalgalı Kur Sistemi (Managed Float): Bu sistemde, merkez bankaları döviz kurlarını belli bir aralık içinde tutmaya çalışır. Piyasa müdahalesi daha sık yapılır, ancak kur belirli bir aralık içinde dalgalanabilir.
C. Yüzen Kur Sistemi (Floating Exchange Rate): Bu sistemde, döviz kurları tamamen serbest bırakılır ve hiçbir müdahale olmaz. Değişen piyasa koşullarına bağlı olarak para birimlerinin değeri sürekli olarak dalgalanır.
Döviz kuru sistemleri, ülkelerin ekonomik politikalarını ve uluslararası ticaret ilişkilerini etkileyen önemli bir unsurdur. Her ülke, kendi ekonomik koşullarına ve hedeflerine uygun bir döviz kuru sistemini seçerken çeşitli faktörleri göz önünde bulundurur. Bu sistemlerin tercih edilme sebepleri zaman içinde değişebilir, ve birçok ülke karma sistemleri benimseyebilir.